ADAM MICKIEWICZ
Martwe znasz prawdy, nie znane dla ludu,
Widzisz świat w proszku, w każdej gwiazd iskierce;
Nie znasz prawd żywych, nie obaczysz cudu!
Miej serce i patrzaj w serce!
(„Romantyczność”, w. 66-57)
Najwybitniejszy – obok Juliusza Słowackiego i Zygmunta Krasińskiego – polski twórca romantyczny, poeta, wizjoner, publicysta, działacz polityczny.
Adam Mickiewicz –
26.11.2020 – 165. rocznica śmierci
Urodził się 24 grudnia 1798 r., zmarł 26 listopada 1855 r. Do jego najważniejszych dzieł należą zbiory poezji „Ballady i romanse”, „Sonety Krymskie”, poemat „Konrad Wallenrod”, dramat „Dziady” i epopeja narodowa „Pan Tadeusz”.
Lata młodzieńcze
Mickiewicz urodził się w Nowogródku na Litwie i zawsze Litwę uważał za swoją ojczyznę. Studiował w Uniwersytecie Wileńskim, potem uczył w szkole powiatowej w Kownie. Był jednym z założycieli i aktywnym działaczem tajnego patriotycznego Towarzystwa Filomatów, za co został aresztowany wraz z grupą przyjaciół i uwięziony w klasztorze bazylianów w Wilnie (1823-1824). Lata 1824-1829 spędził w centralnej Rosji, w Odessie, Moskwie i Petersburgu, gdzie wszedł w środowisko elity postępowej inteligencji rosyjskiej. W 1829 r. wyjechał w podróż po Europie. Zwiedzał Niemcy, Szwajcarię i Włochy, w Berlinie słuchał wykładów Hegla. Nawiązał liczne kontakty w międzynarodowym środowisku artystycznym. Po wybuchu powstania listopadowego w 1830 r. bezskutecznie usiłował wrócić do kraju. Od 1832 r. mieszkał w Paryżu, z przerwą na pobyt w Lozannie (1839), gdzie wykładał literaturę łacińską, oraz w Rzymie (1848), gdzie próbował uzyskać poparcie papieża Piusa IX dla ruchów wolnościowych tzw. Wiosny Ludów.
Okres paryski
Życie poety w Paryżu było trudne. Brakowało mu stałych źródeł dochodów. Środowisko emigracyjne rozsadzały spory polityczne. Przez pewien czas Mickiewicz uczestniczył w życiu publicznym, współpracował m.in. z Towarzystwem Literackim i Towarzystwem Narodowym Polskim. W 1833 r. był redaktorem i publicystą „Pielgrzyma Polskiego”. Przyjaźnił się m.in. z ks. Hughes’em de Lamennais, Charles’em de Montalembertem, George Sand. W 1834 r. ożenił się z Celiną Szymanowską, z którą miał sześcioro dzieci. Mickiewicz odsunął się od działalności publicznej aż do roku 1840, kiedy to objął nowo powstałą katedrę literatur słowiańskich w Collège de France. Wraz z Jules’em Micheletem i Edgarem Quinetem stanowili w Collège opozycję demokratyczną wobec monarchii lipcowej. W 1841 poeta związał się z kołem Towiańskiego, przywódcy sekty głoszącej nowe objawienie i odrodzenie życia duchowego (takich religijnych sekt było wówczas we Francji kilkadziesiąt). Propaganda towianizmu, a jeszcze bardziej – radykalne poglądy polityczne i społeczne były przyczyną zawieszenia go w funkcji profesora.
Legion Polski i śmierć w Stambule
Mickiewicz na łożu śmierci w Konstantynopolu, 1855, autor nieznany; fot. Muzeum Literatury / East News
Podczas pobytu w Rzymie w 1848 r. Mickiewicz utworzył Legion Polski na służbie walczącej Lombardii. Jego cele i pogram wyłożył w tekście „Skład zasad”. Potem wraz z grupą Francuzów i emigrantów założył pismo „La Tribune des Peuples” o radykalnym programie społecznym. Wskutek interwencji ambasady rosyjskiej pismo zostało zawieszone, a Mickiewicz – po zamachu stanu w 1851 r. – poddany nadzorowi policyjnemu. Ostatnią akcją patriotyczną poety była próba sformowania Legionów Polskich do walki z Rosją po przystąpieniu Francji do wojny krymskiej. W tym celu przybył do Stambułu we wrześniu 1855 r., gdzie niespodziewanie zmarł. Został pochowany we Francji na polskim cmentarzu w Montmorency. W 1900 r. trumnę uroczyście przeniesiono do sarkofagu w katedrze wawelskiej.
Oddziaływanie
Twórczość Mickiewicza wywarła trwały wpływ na polską kulturę: na świadomość zbiorową, literaturę i sztukę. Przez dwa wieki była stałym elementem edukacji literackiej i wychowania patriotycznego. Jego poezja oddziaływała na język i wyobraźnię, znalazła nawet miejsce w mowie potocznej. Literatura XIX i XX wieku pełna jest metafor, cytatów i aluzji do dzieł Mickiewicza. Inspirował m.in. takich twórców, jak Juliusz Słowacki, Bolesław Prus, Stanisław Wyspiański, Stefan Żeromski. Do dziś nawiązują do niego współcześni poeci, jak np. Czesław Miłosz czy Tadeusz Różewicz.
Podejmowano również próby przekładu „Pana Tadeusza” na język teatru i filmu. W formie żywych obrazów wystawił go Mieczysław Kotlarczyk (Kraków 1945). Adam Hanuszkiewicz stworzył serial telewizyjny (1970-71); w 1928 nakręcił film Ryszard Ordyński, a w 2000 -Andrzej Wajda. Film Wajdy zyskał duże uznanie w kinie światowym.
Mickiewicz inspirował także malarzy i grafików (ilustracje do jego utworów wykonywali m.in. Gerson, Andriolli, Smokowski, Lesser), kompozytorów (muzykę pisali m.in. Chopin, Moniuszko, Szymanowski, Paderewski, Czajkowski, Rimski-Korsakow).
Sam Mickiewicz, często jako symbol Poety-Wieszcza Narodowego, był tematem portretów, rysunków i medalionów (uwieczniali go m.in. Walenty Wańkowicz, Józef Oleszkiewicz, Norwid, Delacroix).
Najsłynniejsze pomniki Mickiewicza znajdują się obecnie w Warszawie (Cyprian Godebski), w Krakowie (Teodor Rygier), w Poznaniu (Bazyli Wójtowicz) i w Paryżu (Émile Antoine Bourdelle).
Duży wpływ wywierały także poglądy filozoficzne i społeczne Mickiewicza. Szczególne połączenie religijności, romantycznego nacjonalizmu i radykalizmu społecznego sprawiało, że powoływały się na niego różne ugrupowania polityczne – od lewicowych do skrajnie prawicowych. Jego mesjanizm słowiański miał duże znaczenie dla kształtowania się świadomości narodowej w krajach Europy środkowej i wschodniej, pozbawionych własnej państwowości.
W aktualnych dyskusjach o kształcie przyszłej zjednoczonej Europy przywoływany jest Mickiewicz jako prekursor wizji federacji wolnych narodów i obywateli oraz twórca idei ojczyzny jako wspólnoty zbudowanej na poczuciu więzi kulturowej i systemie wartości. Wątki te obecne są w wydanej w Paryżu (2001) księdze zbiorowej „Le Verbe et Histoire. Mickiewicz, la France et l’Europe”.
Liczne pamiątki po Mickiewiczu znajdują się w Bibliotece Polskiej w Paryżu, w której syn poety Władysław założył w 1903 r. muzeum jego pamięci.
Utwory Mickiewicza, w całości lub we fragmentach, były wielokrotnie przekładane na ponad 20 języków. Najważniejsze wydania polskie: „Pisma”, t. 1-11, 1860-61; „Dzieła”, t. 1-16, 1948-55 (Wyd. Narodowe); „Dzieła” t. 1-16, 1953 (Wyd. Jubileuszowe). Literatura dotycząca Mickiewicza jest ogromnie bogata i wciąż się powiększa. Cennym źródłem informacji o poecie jest wydawana w Instytucie Badań Literackich „Kronika życia i twórczości Mickiewicza” t. 1-9 ( t. 2 i 3 w przygotowaniu).
Źródła:
https://culture.pl/pl/tworca/adam-mickiewicz
Warto obejrzeć:
https://www.gov.pl/web/turcja/film-promujacy-muzeum-adama-mickiewicza-w-stambule
https://muzeumpanatadeusza.ossolineum.pl/wystawy/rekopis-pana-tadeusza/
